Ζήτα λοιπόν, όπως λέμε ζωή. Ένα ζήτα πίσω από δυο βήτα. Ζήτα, όπως θα μπορούσαμε, ποιητική αδεία να γράψουμε, Ζημοκρατία. Δηλαδή την μεγάλη, ιδανική δημοκρατία του αγωνιστή Λαμπράκη.
Και ζήτα όμως, για ένα Ζαβαρακατρανέμια, για τα μαύρα λάβαρα που σκέπασαν τις ζωές μας τόσο βαριά και τα οποία χρειάστηκε να παλέψει τόσο σκληρά ο λαός για να τα στείλει στο πυρ το εξώτερον.
Με λίγα λόγια, η δημοκρατική ιστορία του τόπου γράφτηκε μ’ ένα γράμμα τόσο εύστοχα, που θαρρείς ακόμα και ο συγγραφέας δεν θα μπορούσε να το φανταστεί.
Ο Βασίλης Βασιλικός δεν είναι πια κοντά μας, καθώς κίνησε για το μακρύτερο «ταξίδι» μια ηλιόλουστη μέρα του Νιόβρη. Νοέμβρη είχε ανοίξει μάτια στον κόσμο και Νοέμβρη κλείσαν τα βλέφαρα.
«Για ποιο ταξίδι κίνησες να πας», όπως ρωτούσε ο Βαγγέλης Γκούφας και τραγούδησε η Μελίνα.
Κι εσύ μ’ εκείνο το καπέλο στην κεφαλή, να κοιτάς με χαμόγελο στο άπειρο. Και να φωνάζουν τα «μάτια» σου ζήτα, ζήτα μου ότι θες, αρκεί να είναι προς όφελος των αδικημένων.
Ο Βασιλικός υπήρξε αναμφίβολα μια πολυσχιδής προσωπικότητα του ελληνικού πολιτισμού, ένας από τους «αγίους» της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, παραδίδοντας μαθήματα συμπεριφοράς και δημοκρατικής ευαισθησίας.
Και όχι μόνο, καθώς οι υπαρξιακές του αναζητήσεις αλλά κυρίως τα πολιτικά και ηθικά διδάγματα των βιβλίων του, αποτελούσαν επί της ουσίας βιώματα.
Βιώματα και ορισμένων πολύ σκοτεινών περιόδων της σύγχρονης ιστορίας μας, τα οποία μετέτρεψε σε κανόνες ηθικής και αξιοπρέπειας.
Αν και ο Βασιλικός δεν γίνεται να περιοριστεί σε κανόνες.
Ένα βιβλίο που δίδαξε ιστορία
Το συγγραφικό έργο του Βασιλικού είναι τεράστιο και απλώνεται απ’ την μια μεριά της γης στην άλλη. Σα να γεννήθηκε ο άνθρωπος μ’ ένα μολύβι στο χέρι.
Τα όσα μας χάρισε σε σελίδες αγάπης, οργής, κατάθεσης νέων ιδεών, πολιτικής ελευθερίας και πολλών ταξιδιών, αφήνουν πολύτιμη παρακαταθήκη.
Δεν μπορεί όμως να μην εστιάσει κάποιος στο «Ζ», το έργο που αναδείχθηκε σε δημοκρατικό μανιφέστο, σε μια διακήρυξη ανθρωπισμού και σεβασμού των αρχών ελευθερίας και δικαιοσύνης.
Ένα έργο από εκείνα που σηματοδοτούν όχι μόνο απλά μια εποχή, αλλά ένα έργο που την επηρεάζει βαθύτατα και δημιουργεί συνειδήσεις.
Εκείνες τις συνειδήσεις που θα σταθούν απέναντι στο σκοτάδι, με μοναδικό όπλο το φως.
Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη τον Μάιο του 1963 οδηγεί τον Βασίλη Βασιλικό στην συγγραφή ενός έργου που έμελλε να γίνει ένα βιβλίο ωδή στην δημοκρατία και τον αγώνα ενός ανθρώπου. Είναι παράλληλα όμως κι ένα καταγγελτικό μήνυμα για τις πρακτικές των παρακρατικών.
Των παρακρατικών που το μόνο που μάθαν στη ζωή τους, είναι να μετρούν τον ίσκιο τους στο σκοτάδι, για να φαίνεται μεγαλύτερος.
Μάθημα δημοκρατίας για γενιές και γενιές σε όλο τον κόσμο
Εστιάζουμε στο «Ζ» αν και ίσως έτσι να αδικούμε την φύση και την πολυπλοκότητα των άλλων έργων του κορυφαίου συγγραφέα. Η αλήθεια όμως είναι πως η δυναμική του «Ζ» είναι αστείρευτη.
Ο Βασιλικός κατάφερε σε μια πολύ σκοτεινή περίοδο για την χώρα να περάσει τα μηνύματα που ήθελε, αλλά και τα μηνύματα που είχε ανάγκη ο λαός για να βρει αποκούμπι, να βρει τα θάρρητα να συνεχίσει τον αγώνα.
Και είναι προφανές πως για τις γενιές που ακολούθησαν, ο Βασίλης Βασιλικός έχει να παρουσιάσει και μιαν άλλη ιδιότητα. Ξεπερνά τον συγγραφέα και γίνεται δάσκαλος. Ναι, δάσκαλος για να μαθαίνουν οι νέοι πως δεν χαρίστηκε τίποτα, δεν χαρίστηκε ούτε ανάσα αγέρα.
Όλα κατακτήθηκαν με αγώνα, όλα υπήρξαν αποτέλεσμα πάλης του λαού με το παρακράτος.
Είναι ιστορία το «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού, είναι ένα βιβλίο που «φωνάζει» για δημοκρατία. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τους Έλληνες, αλλά όλο τον κόσμο.
Ο Βασιλικός κατάφερε λοιπόν, αυτό που έχουν πετύχει λίγοι άνθρωποι στη ζωή τους, να επηρεάσει με το έργο του την οικουμένη.
Βοήθησε βεβαίως σε αυτό και μια άλλη μορφής τέχνης ο κινηματογράφος, καθώς ο σπουδαίος σκηνοθέτης, Κώστας Γαβράς κατάφερε να μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη όσα έγραψε με μαεστρία ο Βασιλικός.
Έτσι είναι τα πρεπά στο ιδεατόν του πράγματος. Η μια τέχνη στην «υπηρεσία» της άλλης με στόχο την ανύψωση της ανθρώπινης υπόστασης.
Ο ελληνικός λαός αποχαιρετά σήμερα με οδύνη τον Βασίλη Βασιλικό.
Κι όλοι βγάζουμε το καπέλο μας…
