35 χρόνια από την αεροπορική τραγωδία στο Λόκερμπι

Πριν από τριάντα πέντε χρόνια στις 21 Δεκεμβρίου του 1988 σημειώθηκε η πιο φονική τρομοκρατική επίθεση στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, όταν το Boeing 747 που εκτελούσε την πτήση 103 της Pan American από το Λονδίνο προς τη Νέα Υόρκη εξερράγη κυριολεκτικά στον αέρα πάνω από την κωμόπολη Λόκερμπι της Σκωτίας.

Αυτή τη στιγμή στις φυλακές των ΗΠΑ, ο 72χρονος πια Abu Agila Masud περιμένει να οδηγηθεί στο δικαστήριο με την κατηγορία ότι κατασκεύασε τη βόμβα που κατέστρεψε το αμερικανικό αεροσκάφος. Η προοπτική της δίκης του Λίβυου κατηγορούμενου συνοδεύεται από ένα νέο κύμα ενδιαφέροντος για τα όσα τραγικά συνέβησαν εκείνη την αποφράδα Τετάρτη του 1988. Στο επίκεντρο αυτού βρίσκεται η θηριωδία που σκότωσε μέσα σε διάστημα μερικών δευτερολέπτων 270 άνδρες, γυναίκες και παιδιά από 21 χώρες. Ο μεγαλύτερος σε ηλικία νεκρός ήταν 82 ετών και το μικρότερο θύμα μόλις δύο μηνών. Τα δύο τρία των θυμάτων ήταν Αμερικανοί, γι’ αυτό και μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου του 2001 ήταν η χειρότερη τρομοκρατική επίθεση και για τις ΗΠΑ. Να σημειωθεί ότι επιπλέον 11 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους όταν τα συντρίμμια του αεροσκάφους έπεσαν πάνω στα σπίτια τους στο Λόκερμπι, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των νεκρών του Ηνωμένου Βασιλείου σε 44 άτομα.

Ο βομβιστής του Λόκερμπι

Η περιγραφή της έρευνας που ακολούθησε μοιάζει με το απόλυτο αστυνομικό μυστήριο,  σχολιάζει σε αφιέρωμα του το BBC. Κι αυτό γιατί πάντα θα υπάρχουν ανταγωνιστικές θεωρίες σχετικά με το ποιος ήταν στην πραγματικότητα υπεύθυνος για την βομβιστική τραγωδία, παρότι μόνο μία εκδοχή των γεγονότων έχει γίνει αποδεκτή από δικαστήριο και έχει επικυρωθεί στην μετέπειτα έφεση. Συγκεκριμένα το 2001 σκωτσέζικο δικαστήριο που συνεδρίασε στην ουδέτερη Ολλανδία έκρινε ότι επρόκειτο για μια πράξη κρατικά χρηματοδοτούμενης τρομοκρατίας που πραγματοποιήθηκε από την υπηρεσία πληροφοριών της Λιβύης. Τρεις δικαστές αποφάσισαν ότι ο Abdelbaset al Megrahi συμμετείχε στη συνωμοσία και τον καταδίκασαν για κεντρικό ρόλο στη βομβιστική επίθεση. Έκτοτε πέρασε στην ιστορία ως «ο βομβιστής του Λόκερμπι», αν και εξαρχής κατηγορούνταν ότι έδρασε μαζί με άλλους Λίβυους συνωμότες, συμπεριλαμβανομένου του Abu Agila Masud, του ανθρώπου που δικάζεται τώρα στις ΗΠΑ.

Την υπόθεση που τέθηκε ενώπιον του δικαστηρίου πριν από 20 χρόνια ακολούθησε μια διεθνή έρευνα που επεκτάθηκε σε 70 χώρες. Σχεδόν κάθε στοιχείο κλειδί συζητήθηκε και αμφισβητήθηκε, προς απογοήτευση των Σκωτσέζων και των Αμερικανών που ερεύνησαν το Λόκερμπι. Απαντώντας στις κατηγορίες ότι η Λιβύη και ο Megrahi παγιδεύτηκαν, ένας πρώην αρχηγός της αστυνομίας του Dumfries and Galloway δήλωσε κάποτε: «Δεν θα μπορούσατε να το επινοήσετε αυτό. Πώς στην ευχή θα μπορούσατε να δημιουργήσετε μια τέτοια αλυσίδα αποδείξεων; Αυτά είναι ανοησίες».

Αλυσίδα αποδείξεων

Η ιστορία αυτής της αλυσίδας αποδείξεων ξεκινά στους δρόμους του Λόκερμπι και της γύρω περιοχής. Το Boeing 747 Maid of the Seas διαλύθηκε στα 31.000 πόδια καθώς πετούσε από το Χίθροου προς τη Νέα Υόρκη, τέσσερις ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα. Περίπου 319 τόνοι συντριμμιών διασκορπίστηκαν σε 845 τετραγωνικά μίλια που αποτελούν τον μεγαλύτερο τόπο εγκλήματος στην ιστορία. Μια πόλη που κανονικά θα είχε τέσσερις αστυνομικούς σε υπηρεσία βρέθηκε στο επίκεντρο μιας τεράστιας επιχείρησης ανάκτησης και έρευνας.

Μέχρι το πρωί της 22ας Δεκεμβρίου, συμμετείχαν περίπου 1.100 αστυνομικοί, μαζί με 1.000 άτομα από τον στρατό, τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, τις τοπικές αρχές και εθελοντικές ομάδες. Τις εβδομάδες που ακολούθησαν, σε μια πραγματικά επίπονη έρευνα ανασύρθηκαν συντρίμμια μέχρι και τις ακτές του Νορθάμπερλαντ στην άλλη άκρη της χώρας. Οι ερευνητές βρήκαν τελικά σημάδια έκρηξης σε ένα από τα εμπορευματοκιβώτια που βρισκόταν στο χώρο των αποσκευών στο μπροστινό αμπάρι. Η αστυνομία της Σκωτίας και πράκτορες του FBI διαπίστωσαν ότι η βόμβα είχε τοποθετηθεί σε ένα ραδιοκασετόφωνο Toshiba μέσα σε μια βαλίτσα Samsonsite. Αρχικά, οι υποψίες έπεσαν στο Ιράν και σε μια παλαιστινιακή ένοπλη ομάδα υποστηριζόμενη από τη Συρία.

Οι υποψίες

Στις 3 Ιουλίου του 1988, ένα καταδρομικό USS Vincennes του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ είχε καταρρίψει κατά λάθος ένα ιρανικό αεροσκάφος πάνω από τον Κόλπο, σκοτώνοντας και τους 290 άνδρες, γυναίκες και παιδιά που επέβαιναν σε αυτό. Το Ιράν είχε ορκιστεί τότε εκδίκηση. Τρεις μήνες πριν από τη βομβιστική επίθεση στο Λόκερμπι, σε μια επιχείρηση με τίτλο Autumn Leaves, η αστυνομία της Δυτικής Γερμανίας είχε εισβάλει σε διαμερίσματα στη Φρανκφούρτη και είχε συλλάβει μέλη του υποστηριζόμενου από τη Συρία Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης – Γενική Διοίκηση (PFLP-GC). Η ομάδα έφτιαχνε βόμβες που έβαζε μέσα σε ραδιοκασετόφωνα. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1988, οι περισσότεροι εξ αυτών είχαν αφεθεί ελεύθεροι. Επειδή  η πτήση τροφοδοσίας της Pam Am 103, η Pan Am 103a είχε αναχωρήσει από τη Φρανκφούρτη, η έρευνα για την ομάδα PFLP-GC διήρκεσε πολλούς μήνες, αλλά τελικά τα στοιχεία οδήγησα την έρευνα σε διαφορετική κατεύθυνση και συγκεκριμένα σε ένα νησί της Μεσογείου.

Η σύνδεση της Μάλτας

Ένα φορμάκι μωρού από τη βαλίτσα που περιείχε τη βόμβα είχε κατασκευαστεί στη Μάλτα. Ένα άλλο απανθρακωμένο θραύσμα από ένα παντελόνι έφερε την ετικέτα Yorkie. Με τη συμβολή του FBI, η έρευνα εντόπισε τη μάρκα Yorkie σε έναν κατασκευαστή ρούχων επίσης στη Μάλτα. Οι Σκωτσέζοι ντετέκτιβ επισκέφθηκαν την εταιρεία και πληροφορήθηκαν ότι τα παντελόνια Yorkie είχαν πωληθεί σε ένα μικρό κατάστημα σε έναν παράδρομο της Sliema. Οι αστυνομικοί άκουσαν έκπληκτοι τον ιδιοκτήτης του Mary’s House να τους λέει ότι πούλησε όλα τα παντελόνια αυτής της φίρμας σε έναν άνδρα λίγες εβδομάδες πριν από τη βομβιστική επίθεση στο Λόκερμπι.

Ο Tony Gauci δήλωσε ότι ο πελάτης αυτός ήταν Λίβυος και τον Φεβρουάριο του 1991 αναγνώρισε ότι ήταν ο Abdelbaset al-Megrahi από μια φωτογραφία που του έδειξε η τσεχική υπηρεσία πληροφοριών. Η ταυτοποίηση του Megrahi δεν ήταν υπήρξε ποτέ απόλυτα ακριβής, αλλά τα αρχεία έδειξαν ότι πράγματι ο Λίβυος βρισκόταν στη Μάλτα την ημερομηνία που ο Gauci φέρεται να του πούλησε τα ρούχα. Όλα αυτά αμφισβητήθηκαν έντονα στη δίκη του Megrahi και αμφισβητούνται έκτοτε, αλλά μέχρι σήμερα η κατηγορία παραμένει ακλόνητη εναντίον του.

Το θραύσμα της ενοχής

Τον Ιανουάριο του 1989, οι ντετέκτιβ που έψαχναν κοντά στην ύπαιθρο, 30 μίλια από το Λόκερμπι, είχαν βρει άλλο ένα κομμάτι ύφασμα. Μέσα στον απανθρακωμένο γιακά ενός πουκαμίσου ανακάλυψαν ένα θραύσμα από πλακέτα κυκλώματο πράσινου χρώματος. Με τη βοήθεια της CIA, το FBI το ταύτισε με τον χρονοδιακόπτη βόμβας MST-13 που είχε κατασχεθεί στην αφρικανική χώρα Τόγκο. Στη συνέχεια, με τη συνδρομή της γερμανικής αστυνομίας και των αρχών της Ελβετίας, τα ίχνη οδήγησαν στην εταιρεία Mebo. Οι πρώτες συνεντεύξεις με το διευθυντικό της πάνελ αποκάλυψαν ότι είχε πουλήσει χρονοδιακόπτες MST-13 στη Λιβύη. Ένας από τους ιδιοκτήτες της, ο Edwin Bollier, γνώριζε τον Megrahi, ο οποίος είχε ένα γραφείο δίπλα στο δικό του στη Ζυρίχη.

Επιστρέφοντας στη Μάλτα, μια εξαντλητική έρευνα στα αρχεία μετανάστευσης έδειξε ότι ο Megrahi είχε φτάσει στο νησί από τη Λιβύη στις 20 Δεκεμβρίου 1988, μια μέρα πριν από τη βομβιστική επίθεση, χρησιμοποιώντας ένα πλαστό διαβατήριο που του είχαν χορηγήσει οι λιβυκές μυστικές υπηρεσίες. Ταξίδεψε πίσω στη Λιβύη στις 21 του μηνός, συνοδευόμενος, όπως υποστηρίχθηκε, από τον ύποπτο που βρίσκεται τώρα στην αμερικανική φυλακή, τον Αμπού Αγκίλα Μασούντ. Τον Νοέμβριο του 1991, Σκωτσέζοι και Αμερικανοί εισαγγελείς δημοσιοποιήσαν ότι ο Megrahi και ένας άλλος Λίβυος, ο Al Amin Khalifa Fhimah, ήταν μέλη της υπηρεσίας πληροφοριών της χώρας τους. Ο Megrahi ήταν επικεφαλής της ασφάλειας των λιβυκών αραβικών αερογραμμών και ο Fhimah πρώην διευθυντής σταθμού των Libyan Arab Airlines στο αεροδρόμιο Luqa της Μάλτας. Αμφότεροι κατηγορήθηκαν ότι τοποθέτησαν τη βαλίτσα που περιείχε τη βόμβα στο σύστημα αποσκευών στο Luqa για μια πτήση από τη Μάλτα προς τη Φρανκφούρτη. Αυτή η βαλίτσα φορτώθηκε ασυνόδευτη στην πτήση τροφοδοσίας Pan Am 103a πριν μπει στην πτήση Pan Am 103 στο Χίθροου και προκαλέσει τη μοιραία έκρηξη πάνω από το Λόκερμπι.

Το παιχνίδι του Καντάφι

Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ απαίτησε από τη Λιβύη να παραδώσει στη δικαιοσύνη τους 2 προαναφερόμενους υπόπτους για την τρομοκρατική επίθεση και να καταβάλλει αποζημίωση στις οικογένειες των θυμάτων. Η άρνηση της Λιβύης να συμμορφωθεί είχε σαν αποτέλεσμα ο ΟΗΕ να προχωρήσει στην επιβολή διεθνών κυρώσεων εναντίον της χώρας από τον Μάρτιο του 1992. Τον Απρίλιο μετά του 1999 μετά τις συνεχιζόμενες πιέσεις του ΟΗΡ η Λιβύη παρέδωσε στη δικαιοσύνη τους δύο άνδρες. Το 2001 ο Megrahi κιαταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για την τρομοκρατική ενέργεια, πριν απελευθερωθεί 8 χρόνια αργότερα επειδή βρισκόταν στο τελικό στάδιο του καρκίνου του προστάτη.

Ο Μουαμάρ Καντάφι ανέλαβε τελικά επίσημα την ευθύνη για την τραγωδία στο Λόκερμπι τον Αύγουστο του 2003, λίγους μήνες μετά την εισβολή των ΗΠΑ και της Βρετανίας στο Ιράκ.